Những bài học sau sự kiện năm 1997, nhất là bài học về dân chủ ở cơ sở, đối với các cấp ủy đảng, cán bộ, đảng viên và nhân dân tỉnh Thái Bình, đến nay vẫn còn ý nghĩa sâu sắc.

Gốc của 'điểm nóng'

So sánh với các xã khác trong huyện Quỳnh Phụ, đến nay, An Ninh vẫn giữ được bản sắc thuần nông, không nhiều lợi thế trong việc phát triển kinh tế-xã hội. Tuy nhiên, cộng đồng người dân ở An Ninh nổi tiếng với truyền thống cách mạng, luôn dẫn đầu trong các phong trào sản xuất nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới. Chúng tôi để lại ấn tượng mạnh mẽ với bức tranh nông thôn ngày càng phồn thịnh ở xã này. Trụ sở làm việc của xã, các trường học, trạm y tế, hạ tầng đường làng, ngõ xóm đều được đầu tư và kiên cố hóa. Những ngôi nhà cao tầng san sát hai bên con đường chính của xã là minh chứng cho cuộc sống sung túc của cộng đồng. Trên quãng đường phát triển, An Ninh đã trải qua nhiều thách thức, có lúc dường như khó có thể vượt qua.

Bí thư Đảng ủy xã An Ninh, ông Nguyễn Văn Hứa, nhớ đến rõ những sự kiện đen tối vào đêm 26 và rạng sáng 27 tháng 6 năm 1997. Ông chia sẻ: "Lúc đó, tôi là Phó Chủ nhiệm Hợp tác xã (HTX) nông nghiệp xã. Một số người quá khích đã tấn công UBND xã, phá hoại tài sản, đốt nhà của một số cán bộ xã, trong đó có nhà tôi... Người dân phản đối việc huy động nguồn vốn đóng góp để xây dựng cơ sở hạ tầng nông thôn, cho rằng đó là áp đặt và thiếu dân chủ, trong khi đời sống vẫn còn khó khăn; cán bộ xã có những sai phạm trong sử dụng nguồn thu của dân. Tôi nghĩ rằng, những lo ngại của người dân là có cơ sở, và điều nghiêm trọng nhất là niềm tin của họ vào Đảng đã bị mất."

Tình trạng tương tự diễn ra ở nhiều địa phương khác trong tỉnh. Để giải quyết vấn đề, tỉnh Thái Bình đã thành lập 242 tổ công tác, với hàng nghìn cán bộ chủ chốt từ tỉnh, huyện, các ngành và lực lượng vũ trang xuống cơ sở. Đồng thời, tiến hành thanh tra kinh tế, kiện toàn và củng cố tổ chức cơ sở của Đảng, chính quyền, và đoàn thể. Hơn 2.000 cán bộ và đảng viên vi phạm (trong đó có gần 800 bí thư, phó bí thư, chủ tịch UBND xã và chủ nhiệm HTX) đã bị kỷ luật; hơn 70% tổ chức cơ sở của Đảng đã phải thay đổi từ một nửa đến hai phần ba cấp ủy.

Tại Đại hội lần thứ IX của Đảng (năm 2001), đồng chí Bùi Sỹ Tiếu, khi đó làm Bí thư Tỉnh ủy Thái Bình, đã chỉ ra nguyên nhân chính dẫn đến tình hình phức tạp như vậy. Ông nêu rõ rằng việc quá tập trung vào phát triển kinh tế đã làm cho công tác xây dựng Đảng trở nên thiếu chú ý, khiến cho khả năng lãnh đạo và chiến đấu của tổ chức Đảng (đặc biệt là ở cấp cơ sở) giảm sút nghiêm trọng. Nguyên tắc của Đảng đã bị lỏng lẻo. Công tác giáo dục và rèn luyện về phẩm chất và năng lực cũng như quản lý cán bộ, đảng viên đã không được quan tâm đúng mức. Quyền làm chủ của nhân dân trong việc tham gia xây dựng Đảng và quản lý nhà nước chưa được đầy đủ. Do đó, chưa tạo ra sự thống nhất cao về nhận thức và hành động trong Đảng và trong nhân dân.

Mọi mâu thuẫn đều bắt nguồn từ cơ sở. Chỉ có sự tự chủ, chủ động và hiệu quả của tổ chức cơ sở trong việc giải quyết mâu thuẫn với sự lãnh đạo và chỉ đạo của cấp trên mới có thể đạt được.

Dưỡng dân mới huy động được sức dân

Sau những sự kiện phức tạp, các cán bộ sai phạm đã được xử lý, và lãnh đạo mới của xã An Ninh cùng các xã khác đã được kiện toàn. Ông Lê Xuân Hải, Bí thư Đảng ủy xã Bình Định (Kiến Xương), người đã từng giữ chức Phó Bí thư Đảng ủy xã vào năm 1997, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì lòng đoàn kết nội bộ, cũng như việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân. Bình Định mục tiêu đến năm 2015 là trở thành xã nông thôn mới và để đạt được điều này, việc huy động nguồn lực trong dân vẫn là điều cần thiết. Ðảng ủy xã đã quyết định một cách sâu sắc về mục tiêu và ý nghĩa của xây dựng nông thôn mới, cũng như việc tận dụng sức dân để phục vụ cộng đồng. Họ đã thành lập 98 khu dân cư tự quản (20-30 hộ/khu) để thực hiện quá trình bàn bạc, huy động, sử dụng và giám sát các nguồn vốn.

Là một người chứng kiến những biến cố năm 1997, ông Trần Văn Khánh, một đảng viên cao tuổi tại thôn Ái Quốc (Bình Định), luôn ghi nhớ bài học về lòng dân. Nhìn nhận rằng khi niềm tin của nhân dân được củng cố, họ sẵn sàng hi sinh lợi ích cá nhân để phục vụ lợi ích cộng đồng. Theo ông, bí quyết là huy động dựa trên phương châm "dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra". Bí thư Đảng ủy xã Trọng Quan (Ðông Hưng) - Ðầu Văn Phái - cũng chia sẻ quan điểm rằng khi đời sống của nhân dân được nâng cao, việc huy động nguồn vốn trong dân trở nên thuận lợi. Để trở thành xã nông thôn mới, theo chúng tôi, cần bắt đầu từ việc đầu tư vào phát triển sản xuất.

Phó Bí thư Thường trực Huyện ủy Quỳnh Phụ, ông Nguyễn Quang Cơ, cho rằng bài học quý báu từ sự kiện năm 1997 đã giúp cộng đồng lãnh đạo, cán bộ và đảng viên luôn tận dụng tối đa quyền làm chủ của nhân dân. Mục tiêu của Ðảng bộ huyện đến năm 2015 là ít nhất 20% số xã đạt tiêu chí nông thôn mới, và ông nhấn mạnh tầm quan trọng của việc huy động sự đóng góp tự nguyện từ phía dân. Phó Bí thư Thường trực Huyện ủy Ðông Hưng, ông Nguyễn Tiến Hưng, nhấn mạnh rằng để huy động sức dân, trước hết cần có đầu tư vào phát triển sản xuất để nâng cao thu nhập cho người dân. Với ông, việc phát triển nông thôn mới không chỉ là việc xây dựng mới mà còn là việc nâng cấp, mở rộng hệ thống cơ sở hạ tầng đã có.

Ông Nguyễn Ngọc Trìu, nguyên Phó Thủ tướng và nguyên Bí thư Tỉnh ủy Thái Bình, cho rằng để trở thành xã nông thôn mới, đòi hỏi đầu tư hàng chục tỷ đồng. Nếu không có đầu tư đồng bộ từ Nhà nước, sức dân sẽ không đủ khả năng đảm nhận. Việc phát triển nông thôn mới không có nghĩa là loại bỏ những gì đã có mà còn là cập nhật, mở rộng hệ thống cơ sở hạ tầng. Huy động nguồn lực đầu tư từ dân phải theo đúng phương châm "dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra".

Từ quyền làm chủ tới quy chế dân chủ ở cơ sở

Chỉ sau một khoảng thời gian ngắn từ những sự kiện phức tạp tại nông thôn Thái Bình, vào ngày 18-2-1998, Bộ Chính trị đã phát động Chỉ thị số 30-CT/T.Ư về xây dựng và thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở. Chỉ thị này tập trung vào việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân tại cơ sở, đặc biệt là nơi thực hiện trực tiếp mọi chủ trương và chính sách của Đảng và Nhà nước. Để thực hiện quyền dân chủ một cách trực tiếp và rộng rãi nhất, Chỉ thị đề xuất việc ban hành các Quy chế dân chủ ở cơ sở, có tính pháp lý và đòi hỏi sự nghiêm túc thực hiện từ mọi người và tổ chức tại cơ sở. Mỗi loại cơ sở sẽ cần có một Quy chế dân chủ riêng biệt.

Sau 25 năm đổi mới, Thái Bình đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng trên nhiều lĩnh vực. Ðời sống vật chất và tinh thần của người dân ngày càng được cải thiện. Thành công của Thái Bình trong nhiều phong trào phát triển kinh tế-xã hội, đặc biệt là trong phong trào xây dựng cơ sở hạ tầng nông thôn, được thể hiện qua việc đứng đầu cả nước trong nhiều lĩnh vực. Tỉnh đã xác định mục tiêu đến năm 2015, ít nhất 20% số xã đạt tiêu chí nông thôn mới, và đến năm 2020 trở thành tỉnh nông thôn mới.

Mục tiêu xây dựng nông thôn mới của Thái Bình đặt ra các yếu tố quan trọng như sự phát triển sản xuất, cuộc sống sung túc, môi trường sạch sẽ, và quản lý dân chủ. Quá trình xây dựng nông thôn mới tập trung vào việc phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội theo hướng hiện đại, cải thiện cơ cấu kinh tế và tổ chức sản xuất, kết hợp nông nghiệp với công nghiệp và dịch vụ, theo quy hoạch. Đặc biệt, sự ổn định và dân chủ của xã hội nông thôn là những ưu tiên hàng đầu, cùng với việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân.

Thái Bình xác định rằng việc xây dựng nông thôn mới là một nhiệm vụ khó khăn, phức tạp, và lâu dài, đồng thời là trách nhiệm của các cấp ủy đảng, chính quyền, đoàn thể và toàn bộ cộng đồng. Để đạt được mục tiêu này, cần có sự chỉ đạo trong việc xây dựng quy hoạch nông thôn mới tại tất cả các xã, đồng thời tập trung xây dựng mô hình nông thôn mới tại các xã điểm. Nhiệm vụ hiện tại là rút kinh nghiệm từ những mô hình này để triển khai một cách diện rộng.

Theo ông Phạm Thế Duyệt, nguyên Ủy viên Thường vụ và Thường trực Bộ Chính trị, Thái Bình có thể được coi là "nơi ra đời Chỉ thị số 30-CT/T.Ư của Bộ Chính trị, ngày 18-2-1998, về xây dựng và thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở." Ông nhấn mạnh rằng việc huy động nguồn lực trong dân là không thể thiếu, và quan trọng nhất là phải tạo sự đồng thuận trong cộng đồng. Thái Bình, với bản chất thuần nông và đời sống khó khăn của nhân dân, đặt ra yêu cầu cao về việc phát huy quyền làm chủ của họ. Ông Phạm Thế Duyệt còn đánh giá cao vai trò của công tác dân vận, coi đó là yếu tố quyết định thành công trong mọi lĩnh vực.