Thao túng tâm lý và biểu hiện, cách vượt qua khi bị thao túng tâm lý

Có thể hiểu thao túng tâm lý là một hình thức mà một người lạm dụng tâm lý của người thông qua việc bóp méo đến tinh thần và bạo hành tâm lý của người đó nhằm mục đích thâu tóm quyền định đoạt, quyền kiểm soát các hành vi, cử chỉ của người kia cũng như là có được những đặc quyền, những lợi ích cá nhân từ phía nạn nhân

Khái niệm thao túng tâm lý

Hành vi thao túng tâm lý là sự can thiệp vào tư duy và cảm xúc của một người, thường thông qua việc biến đổi hoặc làm sai lệch các sự thật liên quan đến nạn nhân. Điều này có thể bao gồm những hành động bạo hành tinh thần, nhằm mục đích kiểm soát cảm xúc của nạn nhân, chiếm đoạt quyền lực và kiểm soát hành vi cũng như thái độ của họ. Mục tiêu của hành vi thao túng tâm lý thường là để đạt được lợi ích cá nhân hoặc chiếm đoạt đặc quyền nào đó từ nạn nhân.

Quá trình này tạo ra một sự mất cân bằng về quyền lực giữa người thực hiện hành vi và nạn nhân. Người thao túng tâm lý có khả năng lợi dụng tình trạng mất cân bằng này để đạt được mục đích cá nhân, thường là thông qua việc ép buộc nạn nhân thực hiện các hành động không mong muốn hoặc thậm chí lạm dụng họ. Hành vi thao túng tâm lý đặt người thực hiện ở vị thế kiểm soát, thường thông qua việc tạo ra môi trường tâm lý độc đáo, nơi họ có thể áp đặt quyền lực và kiểm soát đối với nạn nhân.

Điều này không chỉ gây ảnh hưởng tiêu cực đối với tâm lý và tinh thần của nạn nhân, mà còn tạo ra sự bất công trong mối quan hệ giữa hai bên. Hành vi thao túng tâm lý thường đi kèm với việc lợi dụng tình cảm và lòng tin của nạn nhân, khiến họ trở thành công cụ để đạt được mục tiêu cá nhân của người thực hiện. Đồng thời, nó còn có thể làm suy giảm sự tự giác và sự tự chủ của nạn nhân, tạo ra một môi trường không lành mạnh và đầy căng thẳng trong quan hệ.

Biểu hiện của người bị thao túng tâm lý

Khi bị thao túng tâm lý, người trải qua trạng thái lo âu và phải đối mặt với những biểu hiện cụ thể của tình trạng này. Đầu tiên, họ thường phát sinh tâm lý nghi ngờ và tự đặt ra những thách thức về khả năng của bản thân, cảm thấy không đủ xuất sắc và không xứng đáng với những gì họ đang có hoặc đối với sự quan tâm của những người xung quanh. Nạn nhân có xu hướng tự gắn kết với một tiêu chí không đạt được và thường xuyên cảm thấy kém cỏi.

Thêm vào đó, họ luôn phải tự an ủi và đặt ra nghi vấn về sự nhạy cảm của mình đối với những sự kiện xảy ra. Nạn nhân thường cố gắng tìm lý do để tự thuyết phục rằng họ đã làm đúng, họ không tồi tệ như người ta nói, hoặc họ chỉ là quá nhạy cảm với những tình huống xảy ra. Sự lo lắng về mục tiêu thực sự của mình và cảm giác “bị điên” khi đối mặt với khó khăn là điều thường xuyên xảy ra trong tâm trạng lo lắng của họ.

Người bị thao túng tâm lý thường có xu hướng tự cáo lỗi và liên tục xin lỗi người khác. Họ luôn sống trong nỗi sợ hãi rằng hành động của mình sẽ gây phiền hà cho người khác, tạo nên tâm lý không an tâm và lo sợ về hành vi của mình.

Tự cô lập là một biểu hiện khác của sự thao túng tâm lý. Nạn nhân giữ kín những vấn đề mà họ đang phải đối mặt và không muốn chia sẻ với người xung quanh để tránh phải giải thích. Họ cảm thấy áp lực và lo lắng về việc tiết lộ sự yếu đuối của mình.

Mặc dù xung quanh có nhiều người thân, người bị thao túng tâm lý vẫn cảm thấy cô đơn và tin rằng mọi người đều đang lạnh lùng và không muốn tiếp xúc với họ. Cảm giác cô đơn thường đi kèm với ý nghĩ rằng người xung quanh đang cô lập họ, khiến họ ngần ngại mọi giao tiếp.

Họ liên tục cảm thấy không hạnh phúc và dễ bị tổn thương bởi lời nói và hành động của những người xung quanh. Cảm giác này khiến họ trở nên nhạy cảm và dễ bị ảnh hưởng bởi những ý kiến tiêu cực về bản thân.

Cuối cùng, họ luôn lo lắng và dự đoán về những điều bất lợi, rủi ro hoặc sự kiện kinh khủng có thể xảy ra. Mặc dù họ luôn cảm thấy lo sợ, nhưng họ lại không thể xác định được nguyên nhân hay lý do chính xác của những lo ngại này.

Người bị thao túng tâm lý thường thiếu quyết đoán khi đưa ra quyết định và thường phải mất rất nhiều thời gian để suy nghĩ và đánh giá tất cả mọi khía cạnh của một vấn đề. Họ không tin tưởng vào khả năng quyết định của bản thân và thường dựa vào người khác, tạo ra một tình trạng phụ thuộc và dễ bị lợi dụng.

Biểu hiện của những người có hành vi thao túng về tâm lý

Những người có hành vi thao túng tâm lý của người khác thường có những biểu hiện như sau: 

Có hành vi hạ thấp người khác

Biểu hiện cụ thể của hành vi này thường thể hiện qua sự thiếu công nhận và coi thường những thành tựu, kết quả mà người khác đã cố gắng đạt được. Người thực hiện hành vi này thường sử dụng lời nói và hành động để làm cho người khác cảm thấy những thành tựu của họ là điều bình thường, không đặc biệt, và từ chối công nhận những cố gắng và nỗ lực của người khác.

Hành vi này bắt nguồn từ tâm trạng ghen tỵ của người thực hiện, khi họ không thể chấp nhận thành công của người khác ở một lĩnh vực nào đó. Thường xuất phát từ lòng tự ái và mong muốn giữ cho người khác không vượt qua mình, họ mong muốn người khác chỉ tầm thường như họ và không nên vượt lên hoặc xuất sắc hơn mình ở bất kỳ điều gì. Những lời nói và hành động của họ thường mang tính chất phủ định, làm giả mạo sự cống hiến và nỗ lực của người khác.

Người thực hiện hành vi này có thể thể hiện qua các ngôn từ như “Có gì đặc biệt đâu, chỉ là may mắn thôi” hoặc “Không có gì đáng tự hào cả, điều đó không khó chút nào”. Bằng cách này, họ không chỉ làm giảm giá trị của thành tựu của người khác mà còn tạo ra sự thách thức và tự ái trong người khác, đồng thời giữ cho họ ở mức độ thấp hơn.

Hành vi này không chỉ là một thể hiện của lòng đố kỵ mà còn phản ánh sự bất mãn và tự ti trong bản thân người thực hiện. Họ có thể cảm thấy bị đe dọa bởi sự xuất sắc của người khác và cảm thấy cần phải làm mọi cách để giữ cho họ không bị “vượt mặt”. Tuy nhiên, hành vi này không chỉ gây tổn thương cho người khác mà còn tạo ra một tâm trạng tiêu cực và đau khổ cho chính người thực hiện nó trong thời gian dài.

Hành vi chỉ trích

Biểu hiện của hành vi này thường được thể hiện qua việc liên tục phát ngôn với mục đích hạ thấp danh dự và uy tín của người khác. Người thực hiện hành vi này cố ý lan truyền thông tin về những điểm yếu và sai sót của người khác, tạo ra một bức tranh tiêu cực về họ trong mắt người xung quanh. Họ đặc biệt chú trọng vào việc bới móc và chỉ trích cả những lỗi nhỏ nhất của người khác, tạo nên một không khí tiêu cực làm ảnh hưởng đến tinh thần và tâm lý của người bị chỉ trích.

Bằng cách cố tình làm cho người bị chỉ trích cảm thấy mọi hành vi của họ đều là sai, họ đặt nạn nhân vào tình thế tiêu cực, tăng cường tác động lên tâm trạng và ý chí của họ. Hành động này không chỉ làm suy giảm lòng tự tin và sự tự trọng của người bị chỉ trích mà còn tạo ra một cảm giác bất an và lo lắng về bản thân, từ đó làm yếu đuối ý chí và quyết tâm của họ.

Ngoài ra, những người thực hiện hành vi này còn sử dụng những sai lầm cá nhân của người bị chỉ trích như là một đòn bẩy tâm lý để kiểm soát hành vi của họ. Bằng cách vận dụng những thông tin cá nhân đã từng làm sai lầm, họ tạo ra áp lực tinh thần và tạo điều kiện để đánh bại, đe dọa người bị chỉ trích, từ đó thực hiện được những mục đích hay ý định của họ.

Hành vi đe dọa

Hành vi này thường được thể hiện thông qua việc một cá nhân nắm bắt được những điểm yếu của đối tác hoặc sở hữu một quyền lực đặc biệt, tạo ra tình trạng e dè và sợ hãi trong người khác. Những người thực hiện hành vi này thường tận dụng lợi thế của mình để truyền đạt thông tin đe dọa, từ đó thao túng và buộc người khác phải tuân thủ ý muốn của họ.

Những người này thường sử dụng quyền lực của mình để đặt ra những yêu cầu, và nếu người được yêu cầu không tuân thủ, họ sẽ đe dọa thực hiện các hành động có thể gây ra tổn thất hoặc hậu quả tiêu cực đối với người đó. Họ thực hiện việc kiểm soát người khác bằng cách áp đặt sức ảnh hưởng và đánh đổi thông tin đe dọa, tạo ra một môi trường mà người bị áp đặt phải theo đuổi ý muốn của họ nhằm tránh những hậu quả không mong muốn.

Hành vi này không chỉ tạo nên một tình trạng lo sợ và bất an trong người khác mà còn tạo ra một quyền lực không chính đáng, thường xuyên được sử dụng để đạt đến mục tiêu cá nhân mà không quan tâm đến sự đạo đức và tôn trọng của người khác.

Bạo hành tâm lý thông qua mạng xã hội và ngoài đời thực 

Hành vi này thường thể hiện khi một người cố tình lan truyền thông tin không chính xác, tin đồn xấu hoặc tin đồn không có căn cứ để hạ thấp danh dự và xâm phạm danh tiếng cũng như nhân phẩm của người khác. Để tăng hiệu quả trong việc phổ biến những thông tin này và làm cho chúng trở nên phổ biến nhanh chóng và rộng rãi, người thực hiện thường tận dụng các phương tiện truyền thông đại chúng như mạng xã hội.

Hành động này mang theo những hậu quả khó lường đối với những người bị ảnh hưởng, bởi khi thông tin không chính xác được lan truyền, không phải ai cũng có khả năng phân biệt được sự đúng sai. Người ta dễ dàng bị thu hút và theo đuổi những thông tin này, từ đó tạo ra những lời chỉ trích, cáo buộc và buộc tội không công bằng, gây ám ảnh tâm lý lớn đối với những người bị tác động.

Hành vi này còn thể hiện khi một cá nhân luôn tự cho mình là chuyên gia trong một lĩnh vực nào đó và áp đặt những quan điểm, suy nghĩ của mình lên người khác, khiến cho họ cảm thấy ý kiến của mình bị đặt ở vị thế sai lầm.

Hành vi bóp méo sự thật

Hành vi này thường manifesst khi một người bắt đầu gặp nghi ngờ về những hành động sai trái của họ, và để ngăn chặn người khác khỏi việc phát hiện sự thật, họ sẽ thực hiện những động thái nhất định. Những hành động này nhằm mục đích làm cho người nghi ngờ tin vào sự vô tội của họ và làm cho họ cảm thấy những suy nghĩ và nghi ngờ của mình chỉ là ảo tưởng không có cơ sở thực tế. Thông thường, tình huống này thường xuyên xuất hiện trong các mối quan hệ tình cảm, như trường hợp ngoại tình.

Hành vi phớt lờ, không quan tâm

Biểu hiện đặc trưng nhất của hành vi này là sự im lặng, sự không quan tâm và phớt lờ đối với những gì đối phương nói hoặc làm. Người thực hiện hành vi này thường không chú ý đến những hành động và động thái của đối phương, không quan tâm đến ý kiến hay mong muốn của họ, và không để ý đến những gì đối phương có thể thực hiện.

So sánh mọi người với nhau

Đây là hành vi của một người luôn đặt người khác lên “bàn cân” để so sánh, so đo ai vượt trội hơn, ai kém hơn, và đánh giá thế mạnh của người này như thế nào để nhằm mục đích hạ thấp người bị so sánh. Hành động so sánh này thường mang tính không cân bằng hoặc có chủ đích tạo ra sự không cân bằng, nhằm làm cho người bị so sánh cảm thấy bản thân không hoàn hảo và tự ti về khả năng của mình.

Cách giải quyết khi bị thao túng tâm lý

Hành vi thao túng tâm lý thường xuất hiện trong nhiều mối quan hệ thân quen, chẳng hạn như gia đình, bạn bè, và môi trường công việc (đồng nghiệp) trong doanh nghiệp. Như đã phân tích trước đó, hành vi này có ảnh hưởng lớn đến cuộc sống của những người bị ảnh hưởng, và việc ngăn chặn nó từ những người xung quanh không phải lúc nào cũng dễ dàng. Do đó, mỗi người cần phải tự chủ động và sáng suốt để nhận biết và tránh xa khỏi những hành vi thao túng tâm lý, với những chiến lược như:

• Hạn chế giao tiếp với những người có biểu hiện hoặc xu hướng thể hiện tình cảm quá mức hoặc giả tạo, trái ngược với cảm xúc thật của họ.
• Khi bị người khác phủ nhận hoặc hạ thấp thành tích và nỗ lực của mình, quan trọng để có lời nói hoặc hành động mạnh mẽ để xác nhận và bảo vệ thành công của mình, khích lệ người khác xem xét và chấp nhận quan điểm của mình.
• Trong những tình huống khó khăn hoặc mơ hồ, không nên vội vàng đưa ra quyết định. Thay vào đó, dành thời gian để xem xét và đánh giá lại sự kiện, giúp phân biệt đúng và sai, từ đó đưa ra quyết định chín chắn. Tránh phụ thuộc hoàn toàn vào ý kiến của người khác và hãy dựa vào suy nghĩ và ý kiến cá nhân.