SCB thành ‘công cụ tài chính’ để bà Trương Mỹ Lan rút 1.066.000 tỷ đồng như thế nào?
Ngân hàng SCB đã huy động một lượng lớn tiền gửi để thực hiện các hoạt động tín dụng, tuy nhiên, đáng chú ý là 93% số tiền cho vay, tổng giải ngân lên đến 1.066.000 tỷ đồng, chỉ được cung cấp cho bà Trương Mỹ Lan để sử dụng cho mục đích cá nhân của mình.
Bà Trương Mỹ Lan, Chủ tịch Tập đoàn Vạn Thịnh Phát, vừa bị Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an đề nghị truy tố với ba tội “Đưa hối lộ,” “Vi phạm quy định về hoạt động của ngân hàng,” và “Tham ô tài sản.”
Trong tổng số 85 bị can còn lại, có 41 lãnh đạo và cán bộ của Ngân hàng SCB, 15 cựu cán bộ của Ngân hàng Nhà nước, 3 cựu cán bộ Thanh tra Chính phủ và một cựu cán bộ Kiểm toán Nhà nước. Tất cả đều đối mặt với đề nghị truy tố về các tội “Tham ô tài sản,” “Nhận hối lộ,” “Lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ,” “Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng,” và “Vi phạm quy định về hoạt động của ngân hàng.”
Theo kết luận điều tra, Tập đoàn Vạn Thịnh Phát hoạt động theo mô hình công ty cổ phần tập đoàn, xây dựng hệ sinh thái với hơn 1.000 công ty con và thành viên trong và ngoài nước, được tổ chức thành nhiều lớp. Tập đoàn giữ vai trò trung tâm, kiểm soát mọi hoạt động của các công ty trong hệ sinh thái mà thường không tham gia trực tiếp vào hoạt động kinh doanh.
Hệ sinh thái của Tập đoàn Vạn Thịnh Phát được phân chia thành bốn nhóm chính, tạo ra các mối quan hệ chặt chẽ giữa chúng. Nhóm đầu tiên là nhóm định chế tài chính tại Việt Nam, bao gồm Ngân hàng SCB, Công ty Chứng khoán Tân Việt và Công ty Việt Vĩnh Phúc, trong đó, SCB đóng vai trò quan trọng nhất.
Nhóm thứ hai bao gồm các công ty kinh doanh tại Việt Nam, chủ yếu hoạt động trong lĩnh vực bất động sản, nhà hàng và khách sạn. Nhóm này chứa nhiều công ty có vốn điều lệ lớn như Công ty Cổ phần Tập đoàn Sài Gòn Peninsula với 18.000 tỷ đồng và Công ty Cổ phần Tập đoàn Đầu tư An Đông với 9.000 tỷ đồng.
Nhóm thứ ba gồm các công ty “ma” tại Việt Nam, chúng được sử dụng để lập pháp nhân, đóng vai trò làm vốn đầu tư cho dự án, vay vốn từ ngân hàng và thực hiện các hoạt động đáo hạn. Nhóm thứ tư là mạng lưới công ty tại nước ngoài, được biết đến như “thiên đường thuế.” Nhóm này có nhiệm vụ điều hành các hoạt động đầu tư nước ngoài tại Việt Nam và quản lý tài sản của gia đình bà Lan tại nước ngoài.
Tự mở ngân hàng phục vụ cá nhân
Với chủ trương lợi dụng hoạt động của ngân hàng để huy động vốn phục vụ kinh doanh cá nhân, bà Lan đã thâu tóm 3 ngân hàng tư nhân. Từ tháng 12/2011, bà Lan nhờ người đứng tên để sở hữu phần lớn cổ phần của ba ngân hàng TMCP là Sài Gòn, Việt Nam Tín Nghĩa và Đệ Nhất. Ba nhà băng này sau đó được bà Lan hợp nhất với tên gọi Ngân hàng TMCP Sài Gòn (SCB).
SCB được bà Lan sử dụng như một công ty tài chính để cấp vốn cho hệ sinh thái của Vạn Thịnh Phát. Tính đến 2022, SCB có vốn điều lệ hơn 15.000 tỷ đồng. Dù không trực tiếp nắm quyền điều hành nhưng bà Lan sở hữu 91,5% cổ phần.
Theo kết luận điều tra, để thuận tiện chi phối hoạt động ngân hàng, bà Lan đã tuyển chọn những người thân tín có kinh nghiệm lâu năm về lĩnh vực tài chính, ngân hàng nắm giữ vị trí chủ chốt, trả lương 200-500 triệu đồng một tháng.
Bà Lan bị cáo buộc sử dụng Ngân hàng SCB như một “công cụ tài chính” để huy động tiền gửi của người dân và các tổ chức, theo Luật Các tổ chức tín dụng. SCB được phép nhận tiền gửi của người dân, doanh nghiệp để hoạt động cấp tín dụng cho khách hàng vay vốn. Nhưng bà Lan đã dùng quyền hạn của mình để chỉ đạo hợp thức hồ sơ rút tiền, phục vụ chi tiêu cá nhân, cơ quan điều tra cáo buộc.
Việc làm này của bà Lan bị đánh giá là vi phạm khi pháp luật hiện hành cấm tổ chức, cá nhân được can thiệp trái pháp luật vào hoạt động của ngân hàng. Hơn nữa, một cổ đông là cá nhân không được sở hữu vượt quá 5% vốn điều lệ của một tổ chức tín dụng.
Sau khi thâu tóm thành công, bà Lan đã chỉ đạo lãnh đạo ngân hàng phối hợp cùng cán bộ chủ chốt ở Vạn Thịnh Phát rút tiền của ngân hàng dưới hình thức giải ngân cho các hồ sơ vay được lập khống. Nhiều lần, bà Lan chỉ đạo rút tiền trước, hoàn thiện hồ sơ sau. Mỗi khoản tiền rút ra có cách làm khác nhau, “vẽ” các phương án khác nhau.
SCB lập riêng đơn vị cho vay phục vụ bà Trương Mỹ Lan
Từ năm 2012 đến 2022, SCB đã thực hiện việc cho vay và giải ngân cho tổng cộng 1.366 khách hàng (bao gồm 710 cá nhân và 656 tổ chức). Trong số này, nhóm khách hàng của bà Trương Mỹ Lan đã có hơn 2.500 khoản vay tại SCB, với tổng số tiền giải ngân lên đến hơn 1.066.000 tỷ đồng. Theo đánh giá của Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an (C03), nhóm này chiếm đến 93% tổng số tiền cho vay, trong khi 7% còn lại là của nhóm khách hàng thông thường.
Đến năm 2022, trong tổng số 875 khách hàng thuộc nhóm của bà Lan, có gần 1.300 khoản vay vẫn còn dư nợ tại SCB, lên đến hơn 677.000 tỷ đồng (gồm 483.000 tỷ đồng dư nợ gốc và 193.000 tỷ đồng tiền lãi). Tất cả những khoản nợ này đều thuộc nhóm có khả năng thu hồi rất thấp.
Nếu so sánh với quy mô GDP của Việt Nam tới cuối quý III năm nay (4,7 triệu tỷ đồng), số tiền 1.066.000 tỷ đồng mà SCB đã giải ngân cho nhóm của bà Lan ước tính chiếm khoảng 22,6%. Nếu so với GDP Việt Nam năm 2022 (409 tỷ USD), con số này chiếm khoảng 10,7%. Đây là một con số ấn tượng, vượt xa quy mô tài sản của nhiều ngân hàng tầm trung và xấp xỉ với những “ông lớn” ngân hàng tại Việt Nam như BIDV (tổng tài sản hơn 2,1 triệu tỷ đồng), Agribank (1,9 triệu tỷ đồng), Vietcombank (hơn 1,73 triệu tỷ đồng), và VPBank (780.000 tỷ đồng).
Bà Trương Mỹ Lan bị buộc tội chỉ đạo cấp dưới trong ngân hàng để phối hợp với các đơn vị thẩm định giá tạo lập khách hàng vay vốn giả mạo, thường thông qua việc sử dụng những người đứng tên tài sản để tạo hồ sơ vay vốn giả mạo. Mặc dù hồ sơ vay thường thể hiện thời điểm giải ngân đồng thời ký hợp đồng tín dụng, nhưng hầu hết các khoản vay của bà Lan thường “lấy tiền trước, hợp thức hóa hợp đồng sau”.
Theo cơ quan điều tra, để thực hiện thủ đoạn trên, nhóm Vạn Thịnh Phát đã lập hàng nghìn pháp nhân và thuê hàng nghìn cá nhân làm đại diện, đứng tên trong hồ sơ vay vốn. Điều này giúp họ tránh được tình trạng kiểm tra khi sử dụng ứng dụng CIC, nơi có thể hiển thị dư nợ tín dụng lớn và dẫn đến việc không thể giải ngân.
Tính từ năm 2020, để tránh sự kiểm soát của Ngân hàng Nhà nước chi nhánh TP HCM, bà Lan yêu cầu lãnh đạo SCB lập một số đơn vị chức năng cho vay trực thuộc Hội sở. Kết quả, Trung tâm kinh doanh khách hàng Wholesale, kênh kinh doanh trực tiếp thuộc khối doanh nghiệp và kênh kinh doanh trực tiếp thuộc khối tài chính cá nhân đã ra đời.
Ba trung tâm này đều thuộc sự quản lý của Hội sở SCB và chủ yếu phục vụ cho việc giải ngân các khoản vay của bà Lan. Kể từ khi thành lập cho đến năm 2022, ba đơn vị trên đã giải ngân cho bà Lan tổng cộng 396 khoản vay và hiện nay còn dư nợ 185.000 tỷ đồng.
Nhằm làm cho quá trình rút tiền và giao dịch không bị phát hiện, bà Trương Mỹ Lan đã chỉ đạo cán bộ tại SCB chuyển tiền giải ngân vào các công ty “ma”. Sau đó, bà thực hiện rút tiền mặt để cắt đứt dòng tiền và tránh bị theo dõi.
Khi cần tiền, bà Lan hướng dẫn thực hiện theo hai phương thức. Một là rút tiền mặt trực tiếp từ ngân hàng, và hai là chuyển tiền vào các công ty “ma”, sau đó tiến hành rút tiền mặt hoặc chuyển lòng vòng. Khi không thể trả nợ đúng hạn, bà Lan tiếp tục tạo ra các khoản vay giả mạo, làm tăng lên số tiền mà bà chiếm đoạt.
Theo cáo buộc của cơ quan điều tra từ tháng 2/2018 đến tháng 10/2022, bà Lan đã chi phối việc lập khống 916 hồ sơ vay vốn tại SCB với số tiền 545.000 tỷ đồng, từ đó chiếm đoạt 304.000 tỷ đồng. Bên cạnh đó, bà Lan cũng bị buộc tội gây thiệt hại tiền lãi lên đến gần 130.000 tỷ đồng.
So với quy mô GDP của Việt Nam tới cuối quý III năm nay (4,7 triệu tỷ đồng), số tiền 304.096 tỷ đồng (12,53 tỷ USD) mà bà Trương Mỹ Lan bị cáo buộc chiếm đoạt tương đương 6%. Trong khi đó, nếu so sánh với các chỉ số hoạt động ngân hàng, con số này tương đương 2,4% tổng dư nợ tín dụng trên toàn bộ nền kinh tế (12,75 triệu tỷ đồng tính đến cuối quý III), và chiếm đến 11% tổng dư nợ trong lĩnh vực bất động sản. Số tiền này cũng đạt mức tương đương với tổng tài sản của một ngân hàng quy mô tầm trung trên thị trường hiện nay.
Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an (C03) kết luận rằng, mặc dù không giữ chức vụ trong SCB, bà Lan vẫn đóng vai trò quyết định, chỉ đạo toàn bộ hoạt động của ngân hàng. Bà đã thực hiện chuỗi hành vi phạm tội với tư cách tổ chức, chủ mưu, và là người lãnh đạo. Bà Lan đã biến các lãnh đạo của ngân hàng và một số cá nhân khác tại Vạn Thịnh Phát thành những “đầu mối” thực hiện các hành vi phạm tội này, mà cảm nhận của cơ quan điều tra là được chuẩn bị “rất cầu kỳ, tỷ mỷ và có kịch bản chi tiết,” bất kể đến các quy định của pháp luật.
