Chân dung đại gia đầu tiên ở Hà Nội sở hữu ô tô riêng, có gì đặc biệt?

Mặc dù không phải là người đầu tiên sở hữu ô tô tại Việt Nam, nhưng đối với vị đại gia này, danh tiếng của ông không hề kém phần nổi bật.

Ngày 22/12/1958, Việt Nam chứng kiến sự kiện lịch sử khi sản xuất được chiếc ô tô đầu tiên (4 chỗ ngồi) tại nhà máy Chiến Thắng. Chiếc xe này được làm dựa trên mô hình của chiếc Fregate chạy xăng của Pháp và được trang trí với biểu tượng chữ V, tượng trưng cho Việt Nam hay chiến thắng (Victory).

Trước sự kiện này, vào năm 1907, thầy Năm Tú – Châu Văn Tú, một người đặc biệt, từng du học tại Pháp và mang theo quốc tịch Pháp, trở thành người đầu tiên ở Việt Nam sở hữu ô tô. Ông đã mua một chiếc xe ô tô để sử dụng trong những chuyến đi chơi sau khi trở về nước.

Sáu năm sau, một đại gia Hà Nội khác cũng gia nhập cộng đồng chủ nhân ô tô, trở thành người đầu tiên ở Hà Nội sở hữu xe hơi. Người này là Bạch Thái Bưởi, và chiếc xe ông mua thuộc hãng Peugeot, chạy xăng, có giá 1 triệu franc – loại tiền giấy do Ngân hàng Đông Dương phát hành để sử dụng tại ba nước Đông Dương.

Vươn lên từ nghèo khó

Bạch Thái Bưởi, sinh năm 1874 trong một gia đình nông dân nghèo họ Đỗ tại làng An Phúc, tỉnh Hà Đông (nay là thủ đô Hà Nội), đã trải qua một cuộc sống khó khăn từ nhỏ. Do cha ông mất sớm, Bưởi phải giúp đỡ mẹ bằng cách kinh doanh bán hàng rong. Thời điểm đó, một gia đình giàu có tên Bạch, nhìn thấy tài năng và sự thông minh của Bưởi, quyết định nhận ông làm con nuôi và đổi họ từ Đỗ sang Bạch, mở ra cơ hội cho ông nhận được giáo dục.

Bạch Thái Bưởi được học chữ quốc ngữ và chữ Pháp, sau đó làm chân ký lục (nhân viên thư ký) cho một hãng buôn người Pháp ở phố Tràng Tiền, Hà Nội. Tiếp theo, ông chuyển sang làm việc cho một hãng thầu công chánh.

Tại những nơi này, Bạch Thái Bưởi học được nhiều kỹ năng như tổ chức, quản lý sản xuất và làm việc với máy móc. Nhờ vào tư chất thông minh, năm 1895, ông được cử sang Pháp để tham gia hội chợ Bordeaux khi mới 21 tuổi.

Tận dụng cơ hội này, Bạch Thái Bưởi chăm chỉ học hỏi về kinh doanh, tổ chức và quản lý sản xuất, nghệ thuật khuếch trương thương nghiệp. Trên chuyến tàu trở về, ông đã xác định rõ con đường kinh doanh mà ông muốn theo đuổi.

Khi trở về nước, ông quyết định từ bỏ công việc và bắt đầu xây dựng sự nghiệp riêng. Mặc dù ý nghĩa về làm ăn với người Pháp không hề phổ biến trong tâm trí của những người buôn đất Hà Thành, Bạch Thái Bưởi đã thể hiện tầm nhìn xa trông rộng của mình.

Bạch Thái Bưởi đã nhìn thấy cơ hội kiếm tiền thông qua việc trở thành đối tác chính cung cấp tà vẹt cho dự án xây dựng đường sắt lớn nhất Đông Dương tại thời điểm đó, đó là đường sắt xuyên Việt Bắc – Trung – Nam và chiếc cầu bắc qua sông Cái (sông Hồng) là cầu Doumer (hiện nay là cầu Long Biên).

Dồn tất cả vốn liếng, trong suốt 3 năm, ông lặn lội khắp núi rừng tìm gỗ tốt làm tà – vẹt bán cho Sở Hỏa xa Đông Dương. Năm 1902, cầu Doumer được khánh thành, thiên hạ khắp nơi đổ về xem cầu như đi trẩy hội. Khi ấy, Bạch Thái Bưởi đã trở nên rất giàu có.

Hành trình trở thành Vua tàu thủy Việt Nam, Chúa sông Bắc Kỳ

Vào khoảng năm 1908 – 1909, Bạch Thái Bưởi quyết định mở rộng kinh doanh vào lĩnh vực vận tải đường thủy, nơi mà các doanh nhân Hoa Kiều thường chiếm ưu thế. Ông thành lập công ty Hàng hải Bạch Thái Bưởi bằng cách thuê lại 3 chiếc tàu Phenix, Dragron và Fai Tsi Long từ một hãng tàu Pháp đã hết hạn hợp đồng với chính phủ. Ông đổi tên chúng thành Phi Phụng, Phi Long và Khoái Tử Long để khai thác vận tải đường thủy trên tuyến Nam Định – Bến Thủy (Nghệ An) và Nam Định – Hà Nội.

Trong quá trình phát triển, Bạch Thái Bưởi đối mặt với cạm bẫy cạnh tranh từ các công ty của người Hoa và người Pháp, sử dụng chiến thuật “đua vốn” và giảm giá vé gấp 2 lần để cạnh tranh. Ông không khuất phục, tiếp tục giảm giá vé thêm một lần nữa.

Giá vé trên tuyến Hà Nội – Nam Định từ 40 xu xuống còn 5 xu. Liên minh Hoa – Pháp, mạnh mẽ và quyết tâm, đã cố gắng tiêu diệt Bạch Thái Bưởi. Trong tình hình đó, ông đã sử dụng “vũ khí” không thể đánh bại của mình: làm việc và kinh doanh trên đất nước Việt Nam.

Dù đất nước là thuộc địa, tinh thần của nhân dân Việt Nam vẫn rất kiên cường, đoàn kết, theo truyền thống tương thân tương ái và tinh thần dân tộc đậm chất từ tiếng trống Mê Linh. Bạch Thái Bưởi đã quyết định đổi tên các con tàu của mình thành Lạc Hồng, Trưng Trắc, Đinh Tiên Hoàng, Lê Lợi…

Ngoài ra, ông còn tổ chức diễn thuyết về lòng tự hào dân tộc, nói lên niềm tự hào của người Việt Nam, khao khát sự phồn thịnh và giàu có cho đất nước. Ông còn treo một ống trên tàu để nhắn gửi một nhà từ thiện nào đó giúp đỡ bằng cách đóng góp tiền, giúp ông giảm lỗ và cạnh tranh với các đối thủ ngoại quốc.

Nhờ những nỗ lực này, người dân Việt bắt đầu chuyển từ tàu của Pháp và người Hoa sang tàu của Bạch Thái Bưởi. Doàn tàu của ông ngày càng mạnh mẽ và phát triển, thâu tóm các công ty vận tải của người Pháp và người Hoa. Năm 1917, hãng Deschwanden phá sản và ông đã mua hết đội tàu 6 chiếc và nhận Deschwanden làm công.

Trong khoảng thời gian từ năm 1909 đến 1919, chỉ trong lĩnh vực tàu thủy, công ty của Bạch Thái Bưởi đã sở hữu tới 30 chiếc tàu đa dạng kích thước, đồng thời cùng nhiều sà lan hoạt động trên hầu hết các tuyến sông miền Bắc, thậm chí mở rộng ra các điểm đến như Hong Kong, Philippines, Trung Quốc, Singapore, Nhật Bản… Nhờ thành công nổi bật trong ngành, ông được cộng đồng doanh nghiệp của thời kỳ gọi tên vinh danh như “chúa sông Bắc kỳ” hay “vua tàu thủy”.

Năm 1919, Bạch Thái Bưởi tiếp tục ghi dấu ấn với việc đóng tàu Bình Chuẩn huyền thoại, có chiều dài 42 mét, chiều cao 3,6 mét, tải trọng 600 tấn và công suất đạt 450 mã lực. Đây là chiếc tàu hiện đại đầu tiên được sản xuất hoàn toàn bởi người nước Nam. Bạch Thái Bưởi trở thành biểu tượng doanh nhân Việt Nam, đã vươn lên vượt qua sự cạnh tranh của liên minh ngoại quốc, một thành tích mà nhiều người nghĩ là không thể.

Bên cạnh lĩnh vực vận tải, ông đầu tư xây dựng một nhà in lớn tại Hà Nội, mang tên “Đông Kinh Ấn Quán,” và xuất bản tờ Nhật Báo Khai Hoá (số đầu tiên xuất bản ngày 15/7/1921).

Ngoài ra, Bạch Thái Bưởi có kế hoạch xây dựng nhiều công trình khác như một nhà máy xay gạo ở Nam Định với thiết bị tiên tiến được nhập từ Hambourg (Đức), chương trình lắp đặt ống cống, xây dựng nhà máy nước, xây dựng nhà máy điện cho thành phố Nam Định, cũng như dự án đặt đường sắt Nam Định – Hải Phòng… Tuy nhiên, trước khi có thể thực hiện những dự định đó, ông đột ngột qua đời sau một cơn đau tim vào tháng 7 năm 1932, khi mới 58 tuổi.

Người ta đồn rằng, khi ông mất, ông đã để lại một bản di chúc dài tới 30 trang, chi tiết hóa và phân phối tài sản cho con cháu. Theo những ghi chú tay của ông bà Bạch Quế Hương, có người nhận được hàng chục nghìn đô la, và tất cả tài sản đều là bất động sản trải dài từ Bắc đến Nam, không phải là vàng hay ngân phiếu.

Đánh giá về Bạch Thái Bưởi ngày nay, người đương thời đã khẳng định ông là “một bậc vĩ nhân,” “một đấng trượng phu” trên thương trường.